Tussen de oren en tussen de neuzen

Hoewel ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen problemen en de keuzes die hij of zij maakt, ziet Mark de Jonge in de psychodrama groepen steeds opnieuw dat een gedeelde werkelijkheid en saamhorigheid andere perspectieven en nieuwe mogelijkheden bieden. Vanuit de geraaktheid door elkaars verhaal ziet hij een sterke verbondenheid tussen de groepsleden ontstaan. Vertrekkend vanuit het wielrennen gaat hij in dit artikel dieper in op hoe empathie mensen met elkaar verbindt.

We ervaren onszelf als individuen, losstaand van elkaar. Het tegendeel blijkt waar te zijn: alles draait om de ruime tussen ons en anderen, om de samenhang van alle dingen en levensvormen. Onze onbewuste motivatie is het streven naar verbondenheid. Sterker nog; we zijn op het meest elementaire niveau van het leven onlosmakelijk met elkaar verbonden zonder ons daarvan bewust te zijn. We groeien door ons in de ruimte tussen ons en anderen te begeven; hierdoor kunnen we conflicten oplossen of, beter nog: voorkomen.” – Lynne Mc Taggert

Wielrennen en de magie van empathie

Het is weer zo’n mooie herfstdag die verlokt om vandaag, evenals gisteren, opnieuw op mijn wielrennersfiets te stappen. Gisteren heb ik daaraan toegegeven en zeer genoten van mijn tocht over de Zevendalseweg die mij na een klimmetje bovenop de Jansberg voerde op weg naar het Groesbeekse heuvelland met prachtige vergezichten tot in Duitsland. Bij het Duitse dorpje Kranenburg ben ik de Duitse Ooij ingereden. Smalle en stille wegen, nauwelijks verkeer; het is alsof je in de negentiende eeuw aanbeland bent. Zo nu en dan nadert er van de andere kant een wielrenner. Soms rijden we elkaar gewoon voorbij – de blik voor ons uit op de weg gericht – maar regelmatig kijken we elkaar aan met een vriendelijke glimlach, een blik van verstandhouding, of een gevoel van verwantschap. We delen het genot, plezier en het gevoel van vrijheid. We horen bij elkaar. Geheel anders wordt het wanneer terwijl ik klimmend op weg ben naar de Berg en Dal en er iemand achter mij gaat hangen en zo mee naar boven lift, of nog erger wanneer ik wordt ingehaald, zoals laatst toen ik een prachtig geel shirtje aanhad, een verjaardagscadeau (!) van mijn jongste zoon – met de vrolijke tekst op mijn rug: ‘je bent zojuist ingehaald door een 50+er’ – er een atletische jongeman mij moeiteloos voorbij reed en lachend in het voorbijgaan tegen mij zei:” niet slecht voor een 50+er”. Ik lachte als boer met kiespijn, en voelde weinig sympathie. Gisteren werd ik gedurende mijn drie uur durende tocht gelukkig niet ingehaald, maar er waren wel een aantal sympathieke tegenliggers. Het viel me gisteren opnieuw op dat er regelmatig automobilisten vol begrip – hoe lastig het voor een wielrenner is om snelheid te verminderen, te stoppen, los te clicken, en af te stappen en vervolgens weer in te clicken, terwijl je oplet en de weg oversteekt en moet zorgen op tijd op gang te komen – je voor laten gaan, terwijl ze zelf voorrang hebben. Ik vermoed dat deze automobilisten òf goede zin hebben, en zich zo ontspannen voelen dat ze genereus willen zijn of spontaan meevoelen òf nog waarschijnlijker is het , gezien het grote aantal fietsers in Nederland, dat het zelf ook wielrenners zijn die vanuit een soort gevoel van verwantschap en meevoelen je graag voorrang geven. This makes the World a better place (to cycle)!

Vandaag ben ik niet gaan fietsen maar, geïnspireerd door mijn ervaringen op de fiets, mijn boekenkast ingedoken op zoek naar literatuur over empathie. Ik heb nog planken vol met boeken uit de periode 1970 -1990. Als ik opzoek ga naar boeken over empathie is het de literatuur over haptonomie (Frans Veldman) en cliënt-centered psychotherapy (Carl Rogers en Gendlin) waarin empathie als grondhouding het meest wordt uitgediept. In beide benaderingen staan contact en aanraking centraal. Volgens zowel Gendlin als Veldman is het fundament van empathie te vinden in het lichaam. Voor beiden is voelen, zowel lichamelijk voelen als ook ‘geestelijk voelen’. Gendlin spreekt van de ‘felt sense’ en Veldman over de (oer) tastzin, en de somatonus en psychotonus die samen de lichamelijkheid vormen. Hoe we ons lichaam beleven, onze emoties ervaren, bewustzijn van onze geestelijke werkelijkheid vormt de basis voor hoe we ander in onszelf kunnen toelaten en in hoeverre we kunnen meegaan met de werkelijkheid van de ander

 Empathie in de praktijk van psychodrama

In lichaamsgerichte psychotherapie en gestalttherapie heb ik vooral geleerd mensen te begeleiden in hun individuele psychische werkelijkheid. We waren gericht op de problemen en ontwikkeling van de werkelijkheid ‘tussen hun oren’. Natuurlijk is individuele psychotherapie ook gericht op verbetering en groei van de relaties van de cliënt. Maar pas in psychodrama leerde ik gelijktijdig te werken met de ruimte in en tussen mensen. Wat zich ‘tussen de oren’ en ‘tussen de neuzen’ afspeelde kwam gelijktijdig aan bod. Verhalen in mensen werden ook verhalen tussen mensen en omgekeerd.

In psychodrama wordt de individuele psychische werkelijkheid – maar nog meer wat er tussen mensen speelt – letterlijk omgezet in rollen waarin gezamenlijk handelen/ spreken, emotionele beleving, lichaamsbeleving en denken in een creatief samenspel op het ‘toneel’ tot uitdrukking komen. Psychodrama laat zien hoe het toneel een vrije ruimte voor de geest kan zijn om zich uit te drukken en tot spontaan gezamenlijk handelen te inspireren waarbij dilemma’s oprecht gedeeld en opgelost worden. In mijn ervaring kon ik duidelijk ervaren hoeveel mensen voor elkaar kunnen betekenen in de verschillende rollen die ze met en voor elkaar vervullen.

Het is de techniek van rolwissel – letterlijk in de schoenen van de ander gaan staan, in de huid van de ander kruipen, de belangen van de ander ‘aan den lijve’ ervaren, door de ogen van de ander naar jezelf kijken – die een belangrijke kern vormt in de methodiek, maar ook in de onderliggende filosofie. Veel belangenstrijd tussen mensen, onbegrip voor elkaars situatie en loopgraven gevechten die soms jaren duren, kunnen met behulp van de techniek van de rolwissel in een goede sfeer worden opgelost. Op deze wijze kan een psychodramaturg op krachtige wijze de processen van empathie en solidariteit in groepen ondersteunen en stimuleren.

Mijn ervaring van inmiddels twintig jaar psychodramagroepen begeleiden sterkt mij in de gedachte dat Lynne McTaggert gelijk heeft als ze schrijft:
Ik wil je tonen dat het wetenschappelijk verhaal over wie wij zijn drastisch is veranderd en dat wij mee moeten veranderen om te kunnen overleven. De drang tot wedijveren die nu zo’n grote rol speelt in ons zelfbeeld en de onderstroom vormt van ons aller leven, is dezelfde geestesgesteldheid die geleid heeft tot alle mondiale crises die ons nu dreigen te vernietigen. Als wij erin slagen onze heelheid in onze onderlinge betrekkingen te herstellen, zullen wij naar mijn overtuiging een begin maken met het heel maken van onze wereld hoe gemakkelijk het is om te leven in het besef van heelheid, en hoe kleine veranderingen vanuit dat besef een ware ommekeer kunnen bewerkstelligen in jouw leven en dat van iedereen in je omgeving.

Hoewel ieder mens verantwoordelijk is voor zijn eigen problemen en de keuzes die hij of zij maakt, zie ik in de groepen steeds opnieuw dat een gedeelde werkelijkheid en saamhorigheid andere perspectieven en nieuwe mogelijkheden bieden. Door de geraaktheid van elkaars verhaal ontstaat een sterke verbondenheid.

Tenslotte

AnneMarie Bremer en Mark de Jonge zijn dit in Creattitude ‘het gevoelsveld’ gaan noemen. Een tastbaar veld van ‘geraakt zijn’ dat de ruimte vult en waardoor de groep een geheel wordt. Het gevoelsveld is ook de ruimte tussen cliënt en de begeleider, waar je elkaar ontmoet in gevoel en waar je samen dezelfde kant op kunt gaan. Het is het samen genieten van een concert, je opgenomen voelen in iets wat groter is dan jijzelf. Het is het tegenover iemand zitten en voelen wat hij vertelt, als het ware mee kunnen beleven waar hij op dat moment is en hem ontmoeten in zijn verhaal. Bewegen in het gevoelsveld maakt zacht, het geeft je kracht en is een voortdurende voeding. Werken met het gevoelsveld is werken in een altijd bewegend veld van gevoel en contact, het is spannend en van ongekende grootheid.

Print Friendly, PDF & Email