Drama-interventies in agogische situaties

Dit boek gaat over de betekenis van spel voor de ontwikkeling van kinderen. En laat zien waar waar kinderen “hun dromen, wensen, belevenissen en verlangens in hun spel uitspelen” dit ook geldt als een mogelijkheid voor volwassenen in psychodrama. Via spel en psychodrama kan vanuit verhalen de psychische werkelijkheid vormgegeven en geordend worden. Dit is waar volgens Moreno, in ‘surplus reality’, werkelijkheid en fantasie elkaar ontmoeten.
Het boek dat wordt besproken is ‘Drama-interventies in agogische situaties’ (ISBN: 90-244-17198) geschreven door Anton Hottinga en is verkrijgbaar bij uitgeverij Nelissen/Boekhandel. Het boek bestaat uit 2 delen:

  1. Gaat over spel en speltherapie
  2. beschrijft de auteur de toepassingsmogelijkheden van een aantal technieken van sociodrama en psychodrama voor de social worker

Deel I – Spel en speltherapie

Hij geeft speldefinities vanuit verschillende invalshoeken waarbij de diverse spelbegrippen, volgens de auteur, elkaar aanvullen. Een belangrijke conclusie is: dat voor kinderen het spelen en leren nagenoeg hetzelfde is. Wanneer het kind te weinig gelegenheid heeft gehad om te spelen, dit nadelige gevolgen kan hebben voor de cognitieve ontwikkeling, en daardoor ook diverse competenties op volwassen leeftijd minder tot hun recht komen.

Interessant is de betekenis van spel voor rolontwikkeling in de diverse gebieden van het maatschappelijke verkeer. De auteur schrijft daarover:

Spel is een oefenwereld! Door te spelen bouw je kennis op over de werkelijke wereld, over bevoegdheden van bepaalde rollen, over de competenties van bepaalde rollen. Voor kind en volwassene is spel op die manier een oefenveld waarin ze fouten mogen maken en ontdekkingen kunnen doen over de wijze waarop ze een rol vormgeven.

Dus ook op latere leeftijd kan de volwassene in spel aangeleerde vaardigheden vertalen naar de dagelijkse werkelijkheid. In spel kan, gedurende het gehele leven, met competenties geoefend worden. Door de wijze waarop de auteur de betekenis van spel en speltherapie beschrijft, wordt ook de waarde van psychodrama duidelijk. Spel is een belangrijk onderdeel van psychodrama. Als begeleider stap je in het verhaal de cliënt, in plaats van te analyseren en interpreteren.

Daar waar kinderen “hun dromen, wensen, belevenissen en verlangens in hun spel uitspelen” geldt dit ook als een mogelijkheid voor volwassenen in psychodrama. Via spel en psychodrama kan op een narratieve wijze de psychische werkelijkheid vormgegeven en geordend worden. Dit is waar volgens Moreno, in ‘surplus reality’, werkelijkheid en fantasie elkaar ontmoeten. Door de wijze waarop de auteur over spel schrijft, wordt de narratieve betekenis van en de natuurlijke werkwijze van psychodrama heel begrijpelijk.

Spel is niet in eerst instantie een behandelmethode, maar een ‘manier van zijn’ voor een kind. Pas in tweede instantie kan spel onder voorwaarden als behandelmethode worden ingezet. Als de opvoedingssituatie veilig is en er geen sprake is van verwaarlozing, dan spelen kinderen gewoon. Spel is hun favoriete dagelijkse bezigheid. De thema’s die in hun spel naar boven komen zijn in de eerste plaats een normale verwerking van de dingen die ze in de werkelijkheid tegenkomen. Het is een manier om terloops bezig te zijn met de alledaagse problemen en die te verwerken. Vergelijkbaar met hoe volwassenen de neiging hebben over iets te praten en het daarmee een plek te geven. Kinderen zijn zich niet bewust dat spel de manier is om iets te verwerken. Ze doen dat gewoon zo. Ze hebben overigens wel in de gaten wanneer ze een thema aanroeren dat voor hen belangrijk is, maar ze problematiseren de dingen niet door ze te benoemen. Ze verwerken en ordenen hun belevenissen door er over te spelen. Ze herbeleven gebeurtenissen in hun spel. Daarmee krijgen de dingen een plek. Behalve om hun gevoelens te uiten en hun gedachten te ordenen, dient spel ook om hun vaardigheden te oefenen. Zo ontstaat er een begrippenkader waarmee ze gegevenheden uit de hen omringende wereld kunnen ordenen.

Hier beschrijft de auteur de narratieve wijze waarop kinderen leren en hun ervaringen verwerken. Moreno is op het idee van psychodrama gekomen doordat hij zag hoe kinderen situaties naspeelden. Uiteindelijk is daaruit zijn begrip “surplus reality” ontstaan. Tijdens een psychodrama kan een cliënt met behulp van de psychodramatische rollen vormgeven aan zijn emotionele ervaringen, deze herbeleven, verwerken en eventueel de verhalen herschrijven. Ook het oefenen van vaardigheden met rollen wordt veel in psychodrama gedaan.

Deel II – Toepassingsmogelijkheden socio- en psychodrama technieken voor de social worker

In deel II van het boek beschrijft de auteur de toepassingsmogelijkheden van een aantal technieken van sociodrama en psychodrama voor de social worker. Hoe door sociodrama, via vragen en sociogrammen, in korte tijd meer inzicht in een groep verkregen kan worden. Terecht benadrukt hij dat, om te voorkomen dat mensen gekwetst worden, er voorzichtig met deze methode gewerkt moet worden.

De auteur beschrijft kort uit welke elementen psychodrama is opgebouwd. Vervolgens een aantal technieken zoals het interview, rolwissel,dubbelen, spiegelen, dialoog, monoloog en toekomst projectie. Daar waar de psychodramaturg in de therapieruimte met de ‘surplus reality’ kan werken met deze technieken, daar moet de social worker deze kunnen toepassen in de praktijk. Zoals in het ontroerende voorbeeld van een zwaar gehandicapte man die met behulp van het liefdevol spiegelen van zijn gedrag en expressie door de begeleidster leert om meer contact te ervaren en ook zelf contact te maken. Of in de pedagogische thuisbehandeling, de leden van een gezin, door bijvoorbeeld rolwisselen en spiegelen, meer inzicht in zichzelf en de gevoelens van de anderen te laten krijgen.

De techniek van het rolwisselen is vooral bekend geworden door het oefenen met rollenspel tijdens bedrijfstrainingen of bij het verwerken van relatieconflicten in therapiegroepen. Maar het ging Moreno ook vooral om de toepassing van de ‘rolwissel’ in de werkelijke situaties. Moreno was zelf een soort social worker. Zijn eerste onderzoeken naar het functioneren van groepen deed hij in de vluchtelingenkampen in Oost-Europa, daarna ondersteunde hij prostituees om ook meer op te komen voor hun belangen. Ook later in Amerika deed hij onderzoek in o.a. meisjestehuizen en gevangenissen.

In het hoofdstuk ‘Met rollenspel werken aan dilemma’s‘ plaatst hij Moreno naast mensen als Freud, Harris en Berne, Perls, Friedeman Schultz von Thun. Berne zei ooit dat er geen therapeutische techniek is die niet eerst door Moreno gedaan is.

Moreno leefde in het opwindende Wenen in het begin van de vorige eeuw, waar veel culturele ontwikkelingen plaatsvonden op het gebied van literatuur, maar zeker ook op het gebied van theater. Moreno was de eerste die aan ’theatersport’ deed. Het ging hem niet om de vastgelegde theaterrollen (die hij cultuurconserven noemde) te spelen, maar om spontaan in het verhaal te stappen, waar zowel de spelers als het publiek onverwachte wendingen aan kon geven. Moreno had dan zeker ook raakvlakken met de Braziliaans theaterpedagoog Augusto Boal, die bekend geworden is met zijn boek Theatre of the Opressed (1985). In zijn visie moet de barrière worden opgeheven tussen de acteur en het publiek. Anders gezegd: “alleen maar kijken naar een voorstelling zal niet erg helpen; je moet het doen”. De maatschappelijke politieke betrokkenheid had Moreno zeker gemeenschappelijk met mensen als Brecht en Boal, echter zijn werkwijze heeft hij anders ontwikkeld. De spontane mens stond bij hem centraal, leren door te doen.

Werkelijk inzicht ontstaat door het verhaal te ondergaan. Waardoor de hulpvrager in psychodrama zelf een zeer actieve rol speelt. Daar waar geen oplossingen worden aangedragen, de protagonist zelf spontaan antwoorden vindt, waarbij voor Moreno ook ‘de spontane mens’ een doel op zichzelf was.

Dit boek zal, naast andere literatuur bestudeerd worden in onze nieuwe opleidingsmodule Mensen leven in rollen, een onderdeel van onze basisopleiding psychodrama, waartoe ook de leergroepen en de module Mensen wonen in verhalen behoren.

Het boek van Pierre de Laat (titel: Psychodrama. Een actiegerichte methode voor exploratie, reflectie en gedragsverandering.) wordt bestudeerd in de tweede opleidingsmodule Mensen wonen in verhalen. Deze opleidingsmodule zal in de volgende nieuwsbrief uitgebreid besproken worden.

Print Friendly, PDF & Email