De ziel van het gevoelsveld

auteur: Mark de Jonge (2023)

De ziel opent de verbinding tussen ons ik en ons onbewuste zelf, maar laat ons ook de verbondenheid met anderen en de wereld ervaren.
(Hermsen, 2010)


Het was het dagboek ‘ Windstilte van de ziel’ van Joke Hermsen dat mij opnieuw heeft doen nadenken over de ziel. Zij blaast – zoals achter op haar boek staat – het stoffige begrip ‘ziel’ nieuw leven in.

De mens ervaart iets wat hij niet kan waarnemen noch benoemen of beredeneren, maar dat hem wel degelijk beïnvloedt en motiveert. Hij voelt dit surplus als iets duisters en onoverkomelijks, maar ook als iets waaraan hij wel moet gehoorzamen wil hij degene worden die hij is.
(Hermsen, 2010, p. 74)

Vooral deze zin deed mij terugdenken aan ‘de code van de ziel’ een boek van Hillman ( 1997) uit de Jungiaanse traditie. Volgens hem is de mens niet slechts het resultaat van opvoeding en erfelijkheid. “Het menselijk leven is rijker dan onze theorieën erover doen vermoeden.’ schrijft hij. Volgens hem zouden mensen allerlei aspecten van hun leven moeten leren herkennen als sleutels tot hun ziel. Aan de ziel verbindt Hillman ook de roeping. Hij schrijft achter op zijn boek: ‘De roeping is het onzichtbare middelpunt van elk leven dat de fundamentele vraag aan de orde stelt: wat is het diep binnen in mij, waaraan ik gevolg moet geven?’ Dit kan de oorsprong zijn van het volgen van een positief spoor waar je op weg bent naar je bestemming. Dit is niet bovenal een rationeel, maar eerder een intuïtief proces van denken met gevoel. In elke menselijke ziel leeft een sterke drang naar inzicht in de diepere achtergronden van zichzelf en van het ( menselijk) leven als geheel. Hij heeft behoefte deze diepten met een helder bewustzijn te kunnen benaderen. Mensen zijn op zoek naar bezieling in hun leven

Deze bezieling heb ik vaak ervaren bij ontmoetingen in het gevoelsveld, waar mensen zich vaak sterk verbonden voelen met anderen. Ze delen vaak iets dat groter is dan hen zelf, ze raken de ziel van het gevoelsveld.

Wederkerige betekenisgeving in het gevoelsveld

Tederheid is vaak omgeven met fluisterzachte stilte omdat kwetsbaarheid van de vertederde geen harde geluiden verdraagt.
( Gerritse, 2016, p. 133).

Het gevoelsveld is een complexe ervaring die zich niet zo eenvoudig laat beschrijven. Mensen ervaren deze bijzondere momenten ieder op een geheel eigen wijze. Ze gebruiken hun eigen taal om dit te kunnen verwoorden. We ervaren dan ‘contact’. Het gevoelsveld is een tussen – menselijke – ruimte die tijdens contact kan ontstaan. Het is een bijzondere vorm van contact. In de haptonomie wordt dit als volgt beschreven:

Gebruiken we het begrip ‘contact’ in relatie tot hogere levensvormen, dan kan het begrip ons poorten ontsluiten tot menselijke werkelijkheid en zal het zicht geven op de rijkdom aan menselijke mogelijkheden, want een 'met' of 'samen' geldt alleen indien er sprake is van een relatie met de ander of elk - ander. 'Aanraken' draagt de kostbare lading van de wederkerigheid: van aanraken via raken tot 'geraakt'-worden: van 'beroerd', 'geroerd' worden, komen tot ontroering. Dan krijgt het met – elkaar - in contact - staan, de inhoud van het voeling hebben en houden met elkaar. Dan groeit het contact uit tot onderlinge verbondenheid, met als hoogste vorm het samengaan in liebende Wirheit, waar Binswanger over spreekt.( W.Pollman-Wardenier)

Deze vorm van contact is alleen mogelijk door oprechte betrokkenheid. Er is sprake van wederzijdse sympathie en geraakt zijn. Er is een basisgevoel van tederheid waardoor een gelijktijdig gevoel van nabijheid gedeeld wordt.

De tast is de zin door middel waarvan de mens in communicatie kan treden met de andere mens in diens lichamelijkheid en waarin zich bij uitstek mijn houding ten opzichte van die ander in zijn lichamelijke verschijningswijze manifesteert. In de aanraking, wanneer die op tedere wijze geschiedt, leeft de ander a.h.w. op. De tedere aanraking immers heeft iets ingehouden, iets voorzichtigs, iets omhullend. Deze aanraking beschut de aangeraakte en laat het zichzelf zijn. Vandaar dat de tedere aanraking voorkomt, ten aanzien van alles wat jong en broos is, wat bescherming behoeft. De op tedere wijze aangeraakte wordt in de liefkozende bewegingen van handen en mond als klein en beschermings - behoevend ontworpen, ook al zijn diens afmetingen groot. Zo ligt in de tedere aanraking de affirmatie van een andere existentie. (Prof. P.J.A. Calon)

Door een tedere bejegening, en de ander te benaderen met een oprechte verwondering en behoedzaamheid, en daarbij geraakt worden door het geraakt zijn van de ander, kan het gevoelsveld ontstaan. Alles wat jong en broos is kan deze gevoelens gemakkelijk bij ons oproepen. ( Gerritse, 2016) De kwetsbare zijnswijze is de basis van het gevoelsveld.

Ik herkende deze momenten ook tijdens de interviews van Wim Kayzer. Deze interviews werden op televisie uitgezonden en maakten veel indruk op mij. Vooral door de bijzondere sfeer die ontstond tijdens deze gesprekken. Deze interviews zijn een vorm van ontmoeten die mij doet denken aan mijn ervaringen in mijn rol als professioneel luisteraar. Het zijn ontmoetingen waarin verteller en luisteraar geraakt en verrast worden door wat ze zeggen. Zoals Jane Goodall na afloop in een parkeergarage tegen Wim Kayzer verbaasd zei:” Ik heb van mezelf opgekeken.” Zij nam deel aan zijn tweede serie van interviews met filosofen, wetenschappers en schrijvers, gebundeld in: ’’Het boek van de schoonheid en de troost” . Tijdens de uitzending van deze gesprekken werd ik getroffen door de vertraagde schoonheid en de onverwachte momenten van bewustwording. Mooie momenten waarin sprake was van een ‘gedeelde ruimte van gevoel’ waarin de deelnemers een ‘diepere betekenisgeving’ ervaren. Ik noem dit ‘verhalen in het gevoelsveld’. ‘Verhalen’ is bedoeld in de betekenis van zowel het werkwoord als ook van het zelfstandig naamwoord.

Een diepgang die zeker ook ontstond door de vragen die Wim Kayzer stelde:

Vertel me wat dit leven de moeite waard maakt. Waarin vinden we schoonheid; en is er over die schoonheid ook nog iets te beweren? Waardoor worden we getroost? Wat zijn de herinneringen of verwachtingen die groter zijn dan ons verdriet?

Het op authentieke wijze stellen van deze vragen door Wim Kayzer, of de congruente reactie van Sarah kan mensen werkelijk in contact brengen met zichzelf waardoor ze verhalen vanuit de diepte van hun ziel kunnen vertellen. Dit is voor mij de kern van een narratieve benadering. Mensen werkelijk in contact met zichzelf brengen, waar ze hun eigen verhalen kunnen gaan ontdekken, ervaren en vertellen. Ze kunnen in zichzelf, door het samenspel van lichaam en geest bij het vertellen van hun verhalen, antwoorden en oplossingen vinden voor dilemma’s waar het leven ze voor stelt. Lichaam en geest maken, in mijn visie, samen deel uit van een groter geheel. Verhalen vertellen is een zoektocht naar je wezen, naar wie je werkelijk bent.

Literatuur

Breuer, F (2006) Storytelling als interactieve interventie. Toepassen van de narratieve
benadering in organisatieverandering. Pagina 61-78 in Interveniëren en veranderen.
Zoeken naar betekenis in Interactie. Uitgeverij Boonstra, j& De Caluwé, L Kluwer.

Brokken, J. ( 2014) Baltische Zielen. Libris.

Cornelis, A (1998) Logica van het gevoel. Filosofie van de Stabiliteitslagen in de Cultuur als
nesteling der Emoties. Amsterdam. Stichting Essence.

Cornelis, A. ( 1999) De vertraagde tijd. Revanche van de Geest als Filosofie van de
toekomst. Amsterdam. Stichting Essence.

Damasio, A.R. (2003) De vergissing van Descartes. Gevoel, verstand en het menselijk brein.
Amsterdam. Uitgeverij Wereldbibliotheek.

Damasio A.R. (2001) Ik voel dus ik ben. Hoe gevoel en lichaam ons bewustzijn vormen.
Amsterdam. Uitgeverij Wereldbibliotheek.

Damasio, A.R. ( 2003) Het gelijk van Spinoza. Vreugde, verdriet, het voelende brein.
Amsterdam. Uitgeverij Wereld Bibliotheek.

Draaisma, D. ( 2016) Als mijn geheugen me niet bedriegt. Groningen. Historische Uitgeverij.

Gendlin, E. ( 1981) Focussen. Gevoel en je lijf. Haarlem. De Toorts.

Gerritse, T.A.C.M. (2016) Over de kleine dingen. Een inleiding in de haptonomie. Houten.
Bohn Stafleu Van loghum.

Grass, G (2010) De rokken van de ui. Amsterdam. Uitgeverij Meulenhof.

Hermsen, J.j. (2010) Windstilte van de ziel. Baarn. Uitgeverij Ten have.

Hillman, J. (1997) De code van de ziel. Hoe je levenslot te bepalen. Amsterdam. Uitgeverij
Bert Bakker.

Kasanmoentalib, S ( 1989) De dans van dood en leven. De Gestaltkreis van Victor vonWeizӓcker in zijn wetenschapshistorische en filosofische context. Zeist. Uitgeverij
Kerckebosch.

Kayser, W. (1995) Vertrouwd en o zo vreemd. Over geheugen en bewustzijn. Amsterdam.
Uitgeverij Contact.

Kayser, W (2000) Het boek van de schoonheid en de troost. Amsterdam. Uitgeverij Contact.

Knapen, M ( 1986) Tasten in het duister, voelen in het licht. Een haptonomische studie over
mensen die blind zijn in een wereld van mensen die zien. Eigen uitgave.

Krishnamurti, J. (2003) Krishnamurti over krishnamurti. Den Haag. Sunthese.

Lambrechts, G (2001) De Gestalttherapie. Tussen toen en straks. Berchem. EPO

Levine, P, A. ( 2018) Trauma. Hoe brein en lichaam traumatische ervaringen levend houden.
Eeserveen. Mens.

Linschoten, J. ((1959) Op weg naar een fenomenologische psychologie. De psychologie van
William James. Utrecht. Erven J Bijleveld.

Matena, D, Toonder, M. ( 2009) Wat jij jonge vriend. Brieven 1979-1991. Amsterdam.
De Bezige Bij.

O’Donohue, J (2000) Anam Cara: Mystiek uit de Keltische wereld. Baarn. Ten Have

Oegema, J. (2012) De stille stem. Niet-weten als levensbeshouwing. Amsterdam.
NieuwAmsterdam Uitgevers

Peat, F.D., ( 1997) Infinite Potential. The Life and Times of David Bohm. Massachusetts.
Helix Books. Addison-Wesley

Pollman-Wardenier, W Dijkhuis, J.J. Troost, T (1998) Verkenningen in de haptonomie.
Tastzin, emotie, therapeutische begeleiding. Bruna

Sardello, R ( 2006) Silence, The Mystery of Wholeness. Berkeley. California. Golden Stone
Press

Siegel, J.S. (1999) The developing mind. How relationships and the brain interact to shape
Who we are. New York. The Guildford Press.

Veldman, F (1987) Haptonomie. Wetenschap der affectiviteit. Utrecht. Erven J Bijleveld

Vossen, T (1967) Zichzelf worden in de menselijke relatie. Een ontwikkelingspsychologische
studie van de Rogeriaanse grondhouding en haar verwerkelijking in
psychotherapie, onderwijs en bedrijfsleven. Haarlem. De Toorts.

Wal, K van der (2020) De symfonie van de natuur. Gompel&Svacina.

Wiking, M., ( 2019) De kunst van herinneringen maken. leer hoe je je mooiste momenten
kunt koesteren. Amsterdam. A.W. Bruna Uitgevers.

Yalom, I D. ( 1980) Existential Psychotherapy. New York. Basic Books, Inc., Publishers.

Yalom, I.D. (2017) Dichter bij het einde, terug naar het begin. Memoires van een psychiater.
Amsterdam. Balans.